Τι είναι η επιλόχεια μελαγχολία (baby blues);
Όπως θα έλεγε και η διάσημη κωμικός Florence Foresti, σε αυτή την περίπτωση απέχουμε πολύ από τη «μελαγχολία (blues) του Johnny Hallyday*», η οποία εκφράζεται με τόσο ποιητικό τρόπο που είναι σχεδόν αξιοζήλευτη… Όλο και πιο συχνά το 20% με 80% περίπου των γυναικών βιώνουν αυτή την ευαίσθητη συναισθηματική κατάσταση που αρχίζει μεταξύ της 3ης και 5ης μέρας μετά τον τοκετό. Πρόκειται για συναισθήματα που είναι δύσκολο να τα ελέγξει κανείς, κυρίως μια κυκλοθυμία που εκφράζεται με κλάμα, διαρκεί πολύ λίγο και τελικά εξαφανίζεται ξαφνικά.
Αυτές οι κρίσεις κάνουν την εμφάνισή τους κυρίως στο τέλος της μέρας, τη στιγμή που η γυναίκα είναι περισσότερο απομονωμένη και «αντιμέτωπη» με το μωρό της, χωρίς υποστήριξη από το νοσηλευτικό προσωπικό και από τους δικούς της ανθρώπους.
Στα περισσότερα μαιευτήρια, η επιλόχεια μελαγχολία περνάει όλο και περισσότερο απαρατήρητη, καθώς η παραμονή σε αυτά έχει περιοριστεί δραστικά […]. Αυτού του είδους η επιλόχεια μελαγχολία εμφανίζεται μαζί με τη γέννηση του μωρού, από τη στιγμή που η κοιλιά «μένει κενή» και η γυναίκα που γίνεται μητέρα χάνει «το παιδί της μέσα από το σώμα της», το παιδί αυτό που ήταν για κείνη μια πηγή από την οποία αντλούσε την προσωπική της αξία, όσο το κυοφορούσε.
Άλλοι συγγραφείς προσεγγίζουν αυτή τη συναισθηματική αστάθεια από μία σκοπιά πιο αισιόδοξη, συγκρίνοντάς τη με ένα είδος μηχανισμού προσαρμογής που επιτρέπει σε αυτές τις γυναίκες να δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στις αλλαγές του μωρού τους, καθώς και εκείνο παρουσιάζει την ίδια συναισθηματική αστάθεια λόγω της ψυχικής αποδιοργάνωσης που υφίσταται από το σοκ της γέννας. Επιπλέον, πρόκειται για μια αναπροσαρμογή που σκοπό έχει να πετύχει μια μεγαλύτερη αμοιβαιότητα στη σχέση μητέρας-παιδιού, πάντα έχοντας ως κύριο μέλημα την προσαρμογή στις ψυχικές διακυμάνσεις του νεογέννητου.
Τι είναι η επιλόχεια κατάθλιψη (PPD / Postpartum Depression);
Το 13%-15% περίπου των νέων λεχώνων παρουσιάζει επιλόχεια κατάθλιψη -ανεξαρτήτως κοινωνικο-οικονομικού επιπέδου-, ενώ μια γυναίκα έχει 20%-30% πιθανότητες να υποστεί σοβαρό καταθλιπτικό επεισόδιο σε ολόκληρη τη ζωή της. Η περίοδος της επιλόχειας κατάθλιψης είναι ιδιαίτερα αποσταθεροποιητική και υπάρχει μεγάλος κίνδυνος αυτό το καταθλιπτικό επεισόδιο να συμβεί εκείνη ακριβώς τη χρονική στιγμή.
Η συχνότητα που εμφανίζεται η επιλόχεια κατάθλιψη φαίνεται να φτάνει στο αποκορύφωμά της σε πρώτη φάση μεταξύ της 6ης και της 12ης εβδομάδας μετά τον τοκετό, και σε δεύτερη φάση μεταξύ του 6ου και του 12ου μήνα μετά τον τοκετό.
Παράλληλα, το 25% των γυναικών που υπέφεραν από κατάθλιψη στη διάρκεια της εγκυμοσύνης, θα συνεχίσουν και μετά τον τοκετό. Αντίστοιχα, είναι σπάνιες οι περιπτώσεις (3%-4%) που μία έγκυος που δεν έχει κατάθλιψη, θα παρουσιάσει μετά τον τοκετό. Η ευαλωτότητα που μπορεί να νιώσει μια γυναίκα στη διάρκεια της εγκυμοσύνης προοιωνίζει σε μεγάλο βαθμό τον κίνδυνο εκδήλωσης επιλόχειας κατάθλιψης.
Ενώ η επιλόχεια κατάθλιψη δεν έχει άμεση σχέση με τις δυσκολίες στη διάρκεια του τοκετού, η παρουσία του μωρού είναι εκείνη που την ενεργοποιεί. Το μωρό θα επιτείνει την εμφάνισή της […]. Στο σημείο αυτό πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι η συμμετοχή του μωρού μπορεί είτε να ρυθμίσει είτε να ενισχύσει αυτή την κατάσταση.
Οι γυναίκες που πάσχουν από επιλόχεια κατάθλιψη δεν παρουσιάζουν ψυχικές διαταραχές πριν την εγκυμοσύνη, εντούτοις η πλειονότητα υπήρξε κατά περιόδους επιρρεπής στην κατάθλιψη και μάλιστα έχει βιώσει ένα καταθλιπτικό επεισόδιο πριν την εγκυμοσύνη.
Στη διάρκεια των πρώτων έξι μηνών μετά τη γέννηση του παιδιού, σε πρώτη φάση η μητέρα εκδηλώνει μια οξυθυμία και δυσκολεύεται να κοιμηθεί ή και να ξανακοιμηθεί μετά το ξύπνημα το μωρού στη διάρκεια της νύχτας. Αυτή η κατάσταση διαφέρει από το πρόωρο ξύπνημα, όπως περιγράφεται στο πλαίσιο μιας κατάθλιψης πιο «κλασικής». Τα ζητήματα που προκύπτουν έχουν ως επίκεντρο τη μητρική λειτουργία, τους φόβους, το αίσθημα ανικανότητας/ανεπάρκειας. Η νέα λεχώνα ζει με μια μόνιμη ενοχή απέναντι στο μωρό της.
Τα παράπονα μπορούν επίσης να μετατίθενται στο σώμα. Είναι λοιπόν σημαντικό να διαχωρίσουμε αυτά τα ιδιαίτερα παράπονα που αφορούν το σώμα από τα κλασικά και συνήθη που ακολουθούν μετά τη γέννα. Ένα από τα σημαντικά χαρακτηριστικά είναι ότι ο λόγος της μητέρας επικεντρώνεται βασικά σε αυτά τα «ειδικά» παράπονα που αφορούν το σώμα, δίνοντας από εκείνη τη στιγμή και μετά λιγότερη προσοχή στο ίδιο το μωρό.
Υπάρχουν πολλές διαβαθμίσεις ως προς τη σοβαρότητα της επιλόχειας κατάθλιψης:
- Όταν η κατάθλιψη δεν είναι σοβαρή, τα συμπτώματα που κατά κύριο λόγο παρατηρούνται είναι κλάμα, έλλειψη όρεξης για φαγητό, ανεξήγητη και μόνιμη κόπωση, καθώς και δυσκολίες συγκέντρωσης και γνωστικής επεξεργασίας. Οι γυναίκες αυτές παραπονιούνται ότι έχουν χάσει πια την ικανότητα να συγκεντρώνονται, αισθάνονται ότι όλα -τόσο τα συναισθήματά τους όσο και οι κινήσεις τους- έχουν επιβραδυνθεί. Η μνήμη τους είναι λιγότερο ενεργή και έχουν την αίσθηση ότι δεν μπορούν να είναι πια όσο αποδοτικές ήταν πριν στην επαγγελματική τους δραστηριότητα.
- Η κατάθλιψη μπορεί να είναι πιο σοβαρή όταν η γυναίκα κατακλύζεται από ένα συναίσθημα ενοχής και υποτίμησης του εαυτού της, που είναι καθοριστικό για τη λειτουργία της ως μητέρας απέναντι στο παιδί της. Επαναλαμβάνει συνεχώς τα ίδια πράγματα στους κοντινούς της ανθρώπους, οι οποίοι δεν κατανοούν τι προκαλεί αυτή την κατάσταση. Η γυναίκα αυτή επιδεικνύει ικανότητες -συχνά αξιοθαύμαστες- ως προς την παροχή μητρικής φροντίδας, αλλά παράλληλα δεν μπορεί να μην αισθάνεται εντελώς ανεπαρκής στα μάτια του μωρού της και των άλλων.
- Η σοβαρή κατάθλιψη είναι πιο ανησυχητική, με την έννοια ότι η μητέρα αισθάνεται απέχθεια για το μωρό της και όλη αυτή η ψυχική ένταση της γεννά μια έντονη επιθυμία να το βάλει στα πόδια. Η μητέρα αυτή φοβάται μήπως δεν μπορέσει να ανταποκριθεί στις ανάγκες του μωρού της, το οποίο «δομεί» με τη σειρά του ένα ισχυρό συναίσθημα υποτίμησης του εαυτού του. Ο φόβος μήπως του κάνει κακό, μήπως το χτυπήσει, μήπως το πνίξει την ώρα που το κάνει μπάνιο κυριαρχεί, πράγμα που εξηγεί τον φόβο της νέας μητέρας να ασχοληθεί με το μωρό της και την επιθυμία της να φύγει από το σπίτι, κάτι που αντιμετωπίζεται με παντελή έλλειψη κατανόησης από τον περίγυρό της. Για να προλάβουμε ενδεχόμενα προβλήματα στη σχέση μητέρας-παιδιού, είναι σημαντικό να μη μειώνουμε τη σημασία αυτών των φόβων και να δίνουμε τη δυνατότητα στη νέα μητέρα να αισθάνεται ότι υποστηρίζεται και ότι μπορεί να βρει ανακούφιση απέναντι σε αυτό που βιώνει σε σχέση με το μωρό της, το οποίο στη συνέχεια της προκαλεί αρνητικά συναισθήματα για τον ίδιο της τον εαυτό.
- Τέλος, η κατάθλιψη μπορεί να αποτελέσει τη βάση για την εκδήλωση αναστρέψιμων ψυχωτικών τάσεων μέσω των φαντασιώσεων παιδοκτονίας, πράγμα το οποίο συνεπάγεται έναν έντονο αποπροσανατολισμό των ενδογενών και καθημερινών σημείων αναφοράς… Αναφερόμαστε εδώ επιπλέον στην επιλόχεια ψύχωση, η οποία, από τη στιγμή που θα καταπολεμηθεί η κατάθλιψη, αρχίζει και εκείνη με τη σειρά της να εξασθενεί. Αυτές οι γυναίκες ζουν κατά κάποιον τρόπο με ακατέργαστες φαντασιώσεις που συνήθως παραμένουν ασυνείδητες, και είναι άρα προσβάσιμες μόνο μέσω των καλών και κακών ονείρων. Οι γυναίκες που βιώνουν στο πλαίσιο της ψυχικής τους πραγματικότητας αυτές τις φαντασιώσεις (σενάρια που οπτικοποιούν νοερά), είναι πολύ αγχωμένες και αισθάνονται ότι δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες του μωρού τους από φόβο μήπως του κάνουν κακό. Προτιμούν συνήθως να εμπιστεύονται τη φροντίδα του σε κάποιον άλλο, ο οποίος θα τις βοηθήσει να αποστασιοποιηθούν από αυτά τα συναισθήματα που δεν ελέγχουν πια. Το να καθησυχάσουμε τη μητέρα ως προς την ικανότητά της να αναλάβει αυτόν το ρόλο προτείνοντάς της να κάνει μια ενδοσκόπηση, της δίνει σταδιακά τη δυνατότητα να απομακρύνει τους φόβους της. Αντίθετα, αν το περιβάλλον είναι πανικόβλητο, η γυναίκα που κατακλύζεται από αυτά τα πολύ επικίνδυνα άγχη, δε θα έχει τη δύναμη να συνέλθει. Το να έρχεται στην καθημερινή της πραγματικότητα αντιμέτωπη με το μωρό, με τη βοήθεια των ειδικών και των κοντινών της ανθρώπων, και να ΜΙΛΑΕΙ γι’ αυτό, αποτελεί το βασικό συστατικό που θα της επιτρέψει να απαλείψει αυτές τις φαντασιώσεις.
Αυτή η αξιολόγηση είναι σημαντική όσον αφορά στη δυαδική σχέση μητέρας-παιδιού και στον αντίκτυπο που αυτή η κατάθλιψη έχει πάνω στο παιδί. Δεδομένου επίσης ότι, παρά τη σοβαρή κατάθλιψη, ορισμένες γυναίκες εξακολουθούν, παρ’ όλα αυτά, να είναι σε θέση να φροντίζουν το μωρό τους.
Τέλος, ορισμένοι παράγοντες κινδύνου, όπως λ.χ. η στέρηση του παιδιού από τη μητέρα του, οικονομικοί λόγοι, η έλλειψη στήριξης από την οικογένεια και τους θεραπευτές, η απουσία υποκατάστατης (μητρικής) φιγούρας, που επιτρέπουν την αδιάλειπτη παροχή φροντίδας στο μωρό, μπορούν να επιδεινώσουν αυτή την κατάθλιψη. Η πρόληψη αυτών των διαταραχών θα έπρεπε μακροπρόθεσμα να είναι περισσότερο αξιολογήσιμη ήδη από την γνωμάτευση του 4ου μήνα της εγκυμοσύνης.
Σε κάθε περίπτωση, η ψυχική επεξεργασία που επιβάλλει η εγκυμοσύνη απαιτεί κάποιες φορές να επανεξεταστούν τα κατάλοιπα μιας οδυνηρής νεότητας, η οποία έρχεται να επισκιάσει την εικόνα της μέλλουσας μητέρας. Η επεξεργασία μέσω του λόγου θεωρείται πολύ σημαντική από αυτές τις μητέρες και δίνει το έναυσμα, τις περισσότερες φορές, για μια αξιοσημείωτη ψυχική αναμόρφωση, ευνοώντας καθοριστικά την αναγέννηση του δεσμού μητέρας-παιδιού.
Céline Bidon-Lemesle
Κλινική Ψυχολόγος, Οικογενειακή Θεραπεύτρια
________________________________________________________________
*(1943 – ) Γάλλος τραγουδιστής, τραγουδοποιός και ηθοποιός [Σ.τ.Μ]
________________________________________________________________
Πηγή: www.accueilpsy.fr
Μετάφραση – Επιμέλεια: Κυριακή Κάσση (Εκπαιδευτικός – Μεταφράστρια)
