Η σεξουαλικότητα απασχολεί όλο και περισσότερο τους εφήβους, κυρίως σε ό,τι αφορά την κατανάλωση εικόνων με σεξουαλικό περιεχόμενο. Αν και το φαινόμενο δεν είναι πρόσφατο, έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις με το Ίντερνετ και την ολοένα αυξανόμενη παραγωγή μιας βιομηχανίας πορνό που παραβλέπει όλες τις απαγορεύσεις. Γιατί πρέπει οπωσδήποτε να παρέμβουμε σ’ αυτό το θέμα σε σχέση με τους νέους; Θεωρητικά, η πορνογραφία απαγορεύεται για τους ανήλικους, αλλά καθώς είναι εύκολα προσβάσιμη στο Διαδίκτυο και η προβολή της είναι νόμιμη, το φαινόμενο της κυβερνοπορνογραφίας δεν μπορεί να αποσιωπηθεί. Πολύ περισσότερο δε αφού μπορούμε να βοηθήσουμε τους νέους να αποκτήσουν μια κριτική στάση απέναντι  σ’αυτό.   

ΑΛΛΑ ΤΙ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΕΙ Η ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑ;

Σύμφωνα με πολλούς συγγραφείς, η πορνογραφία αναπαριστά με ωμό τρόπο σεξουαλικές πράξεις, οι οποίες είναι υποτιμητικές και απάνθρωπες για τις γυναίκες […]. Όντως, η πορνογραφία παρουσιάζει τη σεξουαλικότητα να επικεντρώνεται αποκλειστικά στα γεννητικά όργανα, χωρίς να λαμβάνει υπόψη το σώμα ή το άτομο ως σύνολο, και έχοντας ως μοναδικό σκοπό τη σεξουαλική διέγερση των καταναλωτών-θεατών […]. 

ΤΙ ΜΗΝΥΜΑΤΑ ΜΕΤΑΔΙΔΕΙ Η ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑ;

Οι Crooks¹ και Baur² δίνουν συνοπτικά για την πορνογραφία τον εξής ορισμό: ωμή απεικόνιση των γεννητικών οργάνων, στερεότυπη επανάληψη των σεξουαλικών πράξεων, ανισορροπία στις σχέσεις εξουσίας μεταξύ των ηθοποιών, η οποία αποδίδεται με διαβαθμίσεις επιθετικότητας. Εκτός αυτού, παρουσιάζει κυρίως το κομμάτι που αφορά την απόδοση και κατάκτηση εκ μέρους του άνδρα, παρά εκείνο  που συνδέεται με την απόλαυση. Σύμφωνα πάντα με τους ίδιους συγγραφείς, πράγματι το πιο συχνό σενάριο ταινιών για ενήλικες με ετεροφυλόφιλους πρωταγωνιστές αφορά γυναίκες που είναι πρόθυμες  να ικανοποιήσουν όλες τις σεξουαλικές επιθυμίες των ανδρών, οι οποίοι τις μεταχειρίζονται σαν σεξουαλικά αντικείμενα. Οφείλουν να είναι υποταγμένες και να αντιδρούν θετικά σε όλες τις ανδρικές διεγέρσεις. Σύμφωνα με τη Robert³, η  πορνογραφία είναι περιοριστική και μηχανιστική, εφόσον παρουσιάζει άνδρες και γυναίκες με ακόρεστη σεξουαλική όρεξη. «Το πορνογραφικό υλικό προβάλλει με ωμό -αλλά και ενίοτε ελκυστικό και καλαίσθητο- τρόπο τον μηχανισμό, την απόδοση των γεννητικών οργάνων, τη συναρμογή των ανατομικών μερών και, αναπόφευκτα, τη σφραγίδα της εξουσίας: ‘το σπερματικό αποτύπωμα’», υποστηρίζει η σεξολόγος. Τα μηνύματα που μεταφέρει σχετικά με τους άνδρες είναι: να έχεις πολλές ερωτικές παρτενέρ […], να έχεις μεγάλη γκάμα σεξουαλικών σχέσεων με μεγάλη συχνότητα, να κάνεις όλες τις γυναίκες να υποκύπτουν στις ερωτικές σου προτάσεις – και όλα αυτά χωρίς συναίσθημα, τρυφερότητα ή δέσμευση. Τα μηνύματα που «περνάει» η πορνογραφία δεν είναι απαραίτητα αντιπροσωπευτικά της πραγματικότητας των ενηλίκων, και ακόμα λιγότερο εκείνης των εφήβων. Μεταδίδει μια διαστρεβλωμένη εικόνα της σεξουαλικότητας. Καμία ενόχληση, καμιά δυσφορία, κανένα ταμπού, κανένα μπλοκάρισμα δεν υπάρχει σε αυτές τις ταινίες.  Η οικειότητα, ο έρωτας και ο σεβασμός, βασικά στοιχεία μιας ιδανικής ερωτικής σχέσης, απουσιάζουν.
Πώς λοιπόν η πορνογραφία, παρά το ότι απέχει πολύ από την πραγματικότητα, γίνεται πρότυπο για πολλούς;
«Αν ένας άνδρας συνδέει την έννοια του οργασμού με τη γυναίκα του, θα ερεθιστεί από τα φιλιά της, τη μυρωδιά της, το σώμα της. Αν ‘τρέφεται’ με μια πληθώρα όλο και πιο τολμηρών εικόνων γεμάτων   εικονικές «σκλάβες του σεξ», θα έχει ανάγκη από αυτές για να διεγερθεί», υποστηρίζει ο Wolf⁴.  Η επίδραση της πορνογραφίας επιτείνεται άρα από τη σύνδεσή της με τον οργασμό, και έτσι ο καταναλωτής πορνό καταλήγει, προκειμένου να φτάσει σε οργασμό, να επιζητά σενάρια πορνογραφικού χαρακτήρα. Αλλά σύμφωνα με τη Robert³, εκείνο που κάνει την πορνογραφία τόσο αποτελεσματική και καθησυχαστική, είναι αυτές οι εικόνες που προσφέρουν ένα πλαίσιο αναφοράς, μια προβλεπόμενη και προβλέψιμη εξέλιξη στην υπόθεση.  Η πορνογραφία μπορεί να προσφέρει ασφάλεια στους εφήβους που ψάχνουν απαντήσεις σχετικά με τη σεξουαλικότητα. Είναι πολύ χρήσιμη για κάποια αγόρια, αφού τους δίνει την ευκαιρία να βρουν συγκεκριμένες και σαφείς πληροφορίες για τη γυναικεία σεξουαλικότητα. Μέσω της πορνογραφίας -και ιδίως εκείνης που κυκλοφορεί στο Ίντερνετ- έχουν πρόσβαση σε μια ανεξάντλητη πηγή πληροφόρησης (μέσω εικόνων), χωρίς να πρέπει να κάνουν ερωτήσεις στους φίλους τους ή στους μεγαλύτερους, οι οποίες τους φέρνουν σε δύσκολη θέση.  Έτσι λοιπόν μπορούν στα μάτια των άλλων να μοιάζουν έμπειροι (πράγμα πολύ σημαντικό στην εφηβεία), και αυτό ανεξαρτήτως του αν έχουν ήδη ή όχι σεξουαλικές σχέσεις. Η πορνογραφία στο Ίντερνετ δίνει πρόσβαση σε απαντήσεις, σε εικόνες που λίγο πολύ θα μπορούσαν να βρουν και με διαφορετικό τρόπο, αλλά, από την άλλη, διογκώνει, υπερβάλλει και κάποιες φορές διαστρέφει τη σεξουαλική σχέση […]. 

Σύμφωνα με έρευνα που διεξήχθη στις Η.Π.Α. και αφορούσε φοιτητές, οι συναισθηματικές και σωματικές αντιδράσεις των νέων, την πρώτη φορά που βλέπουν πορνό  ποικίλλουν ανάλογα την ηλικία. Όταν τους ζητήθηκε να θυμηθούν ποιες ήταν εκείνη τη στιγμή οι αντιδράσεις τους, κάποιοι απάντησαν ότι ένιωσαν αηδία (24%), σοκ ή έκπληξη (23,6%), αμηχανία (21,4%), θυμό (18,4%), φόβο (11,2%), θλίψη (9,2%), ενώ αντίθετα σε άλλες περιπτώσεις αποδείχτηκε ότι τους προκάλεσε το ενδιαφέρον, τους διασκέδασε, τους ευχαρίστησε (τα ποσοστά εδώ είναι αδιευκρίνιστα). 

Τα παιδιά κάτω των 12 ετών λένε για την πρώτη φορά που εκτέθηκαν σε πορνογραφικό υλικό ότι ένιωσαν αμηχανία, φόβο, έκπληξη, ενοχή και σύγχυση περισσότερο απ’ ό,τι όσα είναι άνω των 13.

Παρατηρούμε ότι οι νέοι αντιδρούν με διαφορετικό τρόπο απέναντι στην πορνογραφία. Μπορεί να τους προκαλεί αηδία ή φόβο, αλλά μπορεί επίσης να τους εξάπτει την περιέργεια, να τους ιντριγκάρει. Ένα πράγμα είναι σίγουρο πάντως: δεν αντιλαμβάνονται πάντα τις συνέπειες που μπορεί να έχει για τους ίδιους και τη σεξουαλικότητά τους.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΣΕ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΕΡΩΤΙΚΕΣ ΤΟΥΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

1/  ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ:

• Έχουν μια μη ρεαλιστική εικόνα της σεξουαλικότητας, η οποία  βασίζεται αποκλειστικά στα γεννητικά όργανα.
• Θεωρούν ότι υποχρεούνται να κάνουν τα πάντα στη διάρκεια μιας σεξουαλικής επαφής.
• Πιστεύουν ότι για να γίνουν «εξπέρ στο σεξ», θα πρέπει να «μετατρέπονται σε αντικείμενα».
• Κινδυνεύουν να γίνουν αγχωτικοί.
• Νομίζουν ότι όλα είναι εφικτά, επιθυμητά και επιτρεπτά.
• Θεωρούν ότι αυτού του είδους οι συμπεριφορές [που αναπαράγονται μέσω των πορνογραφικών ταινιών] αποτελούν τον κανόνα.
• Είναι -ή προσποιούνται ότι είναι- διατεθειμένοι να δοκιμάσουν τα πάντα.
• Ξεκινάνε πολύ νωρίς τις σεξουαλικές τους σχέσεις.
• Προβληματίζονται για τη σεξουαλική τους ταυτότητα.
• Εσωτερικεύουν ορισμένους μύθους.
• Αφομοιώνουν άκριτα τα μηνύματα που μεταφέρει η πορνογραφία.
• Θέλουν να πειραματιστούν με όσα βλέπουν.
• Υιοθετούν αποκλίνουσες και ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές.
• Υιοθετούν μη ασφαλείς σεξουαλικές συμπεριφορές.

2/  ΣΤΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ:

• Έχουν την εντύπωση ότι δεν ανταποκρίνονται στα πρότυπα.
• Έχουν την εντύπωση ότι δεν μπορούν να ζητήσουν αυτό που θέλουν. 
• Έχουν εμμονή με το σώμα τους.
• Θεωρούν ότι, προκειμένου να κρατήσουν τον σύντροφό τους, θα πρέπει να κάνουν ό,τι βλέπουν στις ταινίες πορνό.
• Αναρωτιούνται τι πρέπει να κάνουν για να τραβήξουν την προσοχή των αγοριών και να διατηρήσουν το ενδιαφέρον τους. 
• Γίνονται συναισθηματικά εξαρτημένες από τον σύντροφό τους.

3/  ΣΤΑ ΑΓΟΡΙΑ:

• Έχουν την εντύπωση ότι δεν ξέρουν πώς να συμπεριφερθούν στα κορίτσια.
• Δεν νιώθουν ικανοί να ανταποκριθούν στα πρότυπα.
• Θεωρούν ότι θα πρέπει να προκαλούν την ίδια απόλαυση και τον ίδιο ενθουσιασμό, όπως συμβαίνει στα κορίτσια που βλέπουν στα πορνό.
• «Τα χάνουν» μπροστά στα κορίτσια και αισθάνονται μειονεκτικά. 
• Υιοθετούν μια στερεότυπη άποψη για την ανδρική σεξουαλικότητα (ως προς τη συχνότητα των σεξουαλικών σχέσεων, τον αριθμό των ερωτικών συντρόφων κτλ.).
• Προβληματίζονται και ανησυχούν σχετικά με τις σεξουαλικές σχέσεις.
• Τυχαίνει να πιστεύουν ότι οι σεξουαλικές τους επιθυμίες είναι ανεξέλεγκτες και ότι από εκείνους εξαρτάται το αν θα προτείνουν σεξουαλικές σχέσεις. 
• Αποκτούν εξάρτηση από την πορνογραφία και καταλήγουν να μη θέλουν πια να κάνουν «φυσιολογικές» σεξουαλικές σχέσεις.  

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ

Σύμφωνα με την Duquet⁵, οι νέοι έχουν σεξουαλικές εμπειρίες όλο και πιο πρόωρα, οι οποίες κάποιες φορές προκαλούν έκπληξη δεδομένης της ηλικίας και του επιπέδου ανάπτυξής τους. Η υπερσεξουαλικοποιημένη κοινωνία μέσα στην οποία ζούμε απλουστεύει το φαινόμενο. Η κοινωνιολόγος Pacom τονίζει ότι ρίχνουμε τα παιδιά μέσα σε μια πορνογραφική κοινωνία, όπου η διαφήμιση, τα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα και τα βιντεοκλίπ ασκούν μια μόνιμη πίεση.  Δε θα πρέπει να παραβλέπουμε το γεγονός ότι η διαφήμιση και τα βιντεοκλίπ χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο τα στερεότυπα  των ταινιών πορνό. Αυτές οι εικόνες επηρεάζουν στον ίδιο βαθμό τους νέους, κατακλύζοντας τον δημόσιο χώρο, και η επανάληψή τους μας αφαιρεί τη δυνατότητα να εμποδίσουμε τους νέους να έχουν πρόσβαση και να εκτίθενται σε αυτές οποιαδήποτε στιγμή. Η Robert³ δηλώνει κατάπληκτη απέναντι στο γεγονός ότι τα παιδιά ζουν σε έναν κόσμο που κατακλύζεται από την πορνογραφία, που φτάνει ακόμα και μέχρι το δωμάτιό τους (λόγω της πρόσβασης στο Ίντερνετ), καθώς επίσης και από το γεγονός ότι οι γονείς δε συζητούν με τα παιδιά τους το θέμα της σεξουαλικότητας. Σύμφωνα με τη σεξολόγο, από τη στιγμή που οι νέοι θα αφομοιώσουν τα μηνύματα της πορνογραφίας και θα υιοθετήσουν τις συμπεριφορές που εκείνη υποδεικνύει, θα είναι αργά για να επιχειρήσουμε να τους προτείνουμε κάτι άλλο.  Αντίθετα, δεν είναι πολύ αργά, ως γονείς, να εκφράσουμε τις θέσεις μας, έτσι ώστε να διαπραγματευτούμε τα όριά μας, να δηλώσουμε τις αξίες μας και να κάνουμε τον άλλο να τις σεβαστεί. 
Αν δουλεύετε με νέους, μπορείτε κι εσείς να συμβάλλετε με τη στάση σας στην αντιστροφή των μηνυμάτων. Ας δούμε πώς:
Καταρχήν, δεν είναι απαραίτητο ένας νέος να έχει πρόσβαση σε πορνογραφικό υλικό για να ξεκινήσετε μια κουβέντα μαζί του. Παρ’ όλα αυτά, όταν οι γονείς ή οι καθηγητές ανακαλύπτουν ότι το παιδί τους έχει πρόσβαση σε ένα τέτοιο υλικό, δε θα πρέπει να χάνουν την ψυχραιμία τους, αλλά να το βλέπουν σαν μια ευκαιρία για εποικοδομητική συζήτηση. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να απαντήσουμε στις ερωτήσεις του παιδιού, να το καθοδηγήσουμε και να καθορίσουμε το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα κινηθεί η συζήτηση. Είναι σημαντικό να απαντάμε όσο γίνεται με ειλικρίνεια, προσέχοντας πάντα να μην του περνάμε την εντύπωση ότι η σεξουαλικότητα είναι κάτι αηδιαστικό. Δε θα πρέπει επίσης να ξεχνάμε ότι στην εφηβεία η εξερεύνηση της σεξουαλικότητας είναι κάτι φυσιολογικό.  Η εκπαίδευση και η πληροφόρηση αποτελούν πολύ σημαντικά στοιχεία στη διάρκεια αυτής της περιόδου που το σώμα αλλάζει και οι νέοι προβληματίζονται γενικότερα για τα θέματα της σεξουαλικότητας, αλλά και πιο συγκεκριμένα για όσα εκείνοι βιώνουν και αισθάνονται (ερωτική και σεξουαλική  αφύπνιση).  

Σύμφωνα με τον Bonnet, αυτό που έχει σημασία πρώτα απ’ όλα είναι να ανακαλύψουν οι νέοι τι κρύβεται πίσω από αυτές τις εικόνες και τις σκηνές: έμποροι, παραγωγοί, εργολάβοι, ηθοποιοί-θύματα εκμετάλλευσης, ασυνείδητοι υπεύθυνοι διανομής. Με αυτόν τον τρόπο θα συνειδητοποιήσουν σιγά σιγά τι «παίζεται» στην πραγματικότητα, ότι δηλ. το κέρδος είναι ως επί το πλείστον αυτό που επιδιώκει η πορνογραφία.   
Εξάλλου, τα μηνύματα που περνάνε μέσα από τους ρόλους, τους κανόνες και τα στερεότυπα των ταινιών πορνό δεν αντανακλούν την πραγματικότητα, και ακόμα λιγότερο την πραγματικότητα των εφήβων. Πρέπει λοιπόν να δώσουμε στους νέους την ευκαιρία να σκεφτούν τη σημασία αυτών των μηνυμάτων, ώστε να αναπτύξουν κριτικό πνεύμα. Τότε μόνο θα είναι σε θέση να αντιληφθούν το χάσμα ανάμεσα στα μηνύματα των ταινιών πορνό και την πραγματική ζωή, και θα μπορέσουν έτσι να τοποθετηθούν σε σχέση με αυτά. Οι τολμηρές εικόνες σεξουαλικού περιεχομένου μπορούν να εξάψουν την περιέργεια των νέων, αλλά το εξευτελιστικό τους περιεχόμενο μπορεί να προκαλέσει επίσης αρνητικά συναισθήματα, όπως αμηχανία, θυμό και φόβο, όπως προαναφέραμε.  Είναι άρα σημαντικό να προσδιορίσουμε μαζί με το νέο παιδί τις κοινωνικά αποδεκτές σεξουαλικές συμπεριφορές και να απαντήσουμε στις σχετικές ερωτήσεις του.

Σωστό επίσης θα ήταν να χρησιμοποιήσουμε τα μίντια ως μέσο για την πρόληψη, και πιο συγκεκριμένα το Διαδίκτυο, το οποίο θα μας χρησιμεύσει ως αφετηρία για τη συζήτηση που θα κάνουμε γύρω από το θέμα της πορνογραφίας. Μπορούμε έτσι να ξεκινήσουμε την κουβέντα ρωτώντας τους νέους αν σερφάρουν στο Ίντερνετ και αν είτε οι ίδιοι είτε άλλα παιδιά της ηλικίας τους έχει ήδη τύχει , χωρίς να το επιδιώξουν, να «πέσουν» πάνω σε εικόνες πορνογραφικού περιεχομένου.  Ο παιδαγωγικός σας ρόλος έγκειται στο να προβάλλετε τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν μια υγιή σεξουαλικότητα, δηλ. μια σεξουαλικότητα που βασίζεται στον σεβασμό για τον άλλο, την κατανόηση και την ισότητα.

__________________________________________________________________

¹Robert L. Crooks: Σεξολόγος [Σ.τ.Μ]
²Klara Baur: Κλινική κοινωνική λειτουργός/ψυχοθεραπεύτρια [Σ.τ.Μ]
³Jocelyne Robert: Σεξολόγος [Σ.τ.Μ]
⁴Laurent Wolf: Κοινωνιολόγος [Σ.τ.Μ]
⁵Francine Duquet: Σεξολόγος [Σ.τ.Μ]

___________________________________________________________________________

Μετάφραση – Επιμέλεια: Κυριακή Κάσση (Εκπαιδευτικός – Μεταφράστρια)