Τηλεοράσεις, τάμπλετς, Η/Υ… Οθόνες κάθε είδους κατακλύζουν το σύμπαν των παιδιών κάτω των 3 ετών.
Για καλό ή για κακό;
Ο Νατάν, 18 μηνών, ανοίγει διάπλατα τα μάτια και μισανοίγει το στόμα σε μία έκφραση τεταμένης προσοχής, λες και μόλις έλυσε το πολύπλοκο μυστήριο της θεωρίας του big bang. Στην πραγματικότητα, μόλις ξεκλείδωσε ένα τάμπλετ. Με το παχουλό δαχτυλάκι του, πατάει πάνω στα εικονίδια, «παίζει» βίντεο και «τρέχει» εικόνες «χαϊδεύοντας» την οθόνη. Οι γονείς του τον κοιτάζουν με ένα βλέμμα θαυμασμού, θεωρώντας ότι το αγγελούδι τους έχει μεγάλες δυνατότητες. Ειρωνεία της τύχης: στο YouTube μπορούμε να δούμε μια γάτα να προσπαθεί να πιάσει με το δεξί της πόδι ένα εικονικό ψαράκι, με μια επιδεξιότητα αντίστοιχη με εκείνη του Νατάν. Είναι γεγονός: οι σχεδιαστές αυτών των ψηφιακών παιχνιδιών δημιούργησαν ένα προϊόν προσιτό σε κάποια θηλαστικά, μεταξύ των οποίων και τα μωρά μας.
Μία ολοένα και μαζικότερη έκθεση στις οθόνες
Οι ειδικοί της πρώτης παιδικής ηλικίας κάνουν μία κοινή διαπίστωση: η επαφή με τις οθόνες γίνεται σε όλο και πιο πρώιμη ηλικία, και διαρκεί όλο και περισσότερο. Αυτή η επαφή μπορεί να γίνεται και με έμμεσο τρόπο, ήδη από το μαιευτήριο, όταν η τηλεόραση παρεμβάλλεται στην σχέση μητέρας-νεογέννητου από τις πρώτες κιόλας μέρες. Μερικούς μήνες αργότερα, το παιδί είναι πλέον ένας κανονικός καταναλωτής, ο οποίος μπορεί να περάσει ώρες ολόκληρες με το τηλεκοντρόλ ή το τάμπλετ στο χέρι. Πραγματική βοηθητική μπέιμπι-σίτερ, η οθόνη αιχμαλωτίζει τον μικρό τηλεθεατή, παραχωρώντας στους «πνιγμένους» γονείς την προσωρινή ελευθερία να ασχοληθούν με τις δουλειές τους. Στο μεταξύ, οι αμετανόητοι επιχειρηματίες τρίβουν τα χέρια τους: η αγορά του τάμπλετ για μωρά μόλις έκανε την εμφάνισή της. Στόχος τους; Να τονώσουν την ευφυΐα και να εμπλουτίσουν τις γνώσεις των πιτσιρικιών. Μία προοπτική που είναι σίγουρα ελκυστική στους γονείς. Παρ’ όλα αυτά, οι ίδιοι αυτοί σχεδιαστές – με πρώτους και καλύτερους τον Steve Jobs1 και κάποιους από τους διευθύνοντες της Silicon Valley2– είναι κάποιες φορές οι τελευταίοι που θα έδιναν ένα τάμπλετ στα δικά τους παιδιά. Πώς μπορούμε να εξηγήσουμε ένα τέτοιο παράδοξο;
Για να το αποσαφηνίσουμε, αρκεί να «βουτήξουμε» στο μυαλό ενός παιδιού κάτω των 3 ετών…
Τάμπλετς και μωρά δεν είναι συμβατά
Αντίθετα με τις παραδεδομένες απόψεις, τα μικρό παιδί δε χρειάζεται ένα πολύπλοκο περιβάλλον για να αναπτυχθεί γνωστικά. Η ευφυΐα του -η λεγόμενη αισθησιοκινητική ευφυΐα, την οποία έχει περιγράψει ο Jean Piaget3-, αναπτύσσεται με τον πειραματισμό του περιβάλλοντος μέσω των αισθήσεών του: την αφή, την όραση, την όσφρηση, την ακοή, τη γεύση. «Όταν ένα παιδί κρατάει στο χέρι έναν ξύλινο κύβο με ένα συγκεκριμένο βάρος, οι μύες του διαμορφώνουν την αντίληψή του απέναντι στον κόσμο που το περιβάλλει, ταξινομώντας τα αντικείμενά του κατά μέγεθος. Όμως, σε ένα τάμπλετ ο κροκόδειλος, ο ελέφαντας και το λουλούδι έχουν όλα το ίδιο μέγεθος, την ίδια γεύση, την ίδια μυρωδιά», υπογραμμίζει ο παιδοψυχίατρος Bruno Harlé. Αποτέλεσμα: τα τάμπλετς προσφέρουν τελικά μάλλον φτωχά ερεθίσματα. Ένα επιπλέον στοιχείο αποδεικνύεται απαραίτητο στην ανάπτυξη της ευφυΐας: η αλληλεπίδραση. Στον χρόνο που περνάει με το παιδί, ο ενήλικας προσαρμόζει ενστικτωδώς την επιλογή των λέξεων που χρησιμοποιεί, αναδιατυπώνει ό,τι είναι ανακριβές στον λόγο του, και δε διστάζει να βάλει το παιδί να επαναλάβει τα όσα λέει ο ίδιος. Αυτό το feed–back (= ανάδραση) είναι πολύτιμο για την καλή ανάπτυξη του λόγου και των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων. Αλλά αυτός ο συναισθηματικός συντονισμός ανάμεσα στο μωρό και τον συνομιλητή του δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση να γίνει από ένα ρομπότ, είτε αυτό έχει τη μορφή ενός μικρού χάμστερ, είτε ενός χαμογελαστού κούνελου, είτε πρόκειται για το -διαδραστικό ή μη- τάμπλετ. «Φοβάμαι ότι ένας κάπως συμπυκνωμένος πιαζετισμός έχει γίνει αντικείμενο παρερμηνείας. Βεβαίως, το μωρό πρέπει να έχει ενεργό ρόλο για να αποκτήσει γνώσεις (πράγμα που μπορεί να συμβεί όταν βρίσκεται μπροστά σε ένα τάμπλετ). Έλα όμως που ένα μωρό με ενεργό ρόλο δε σημαίνει απαραίτητα ότι θα μάθει!», τονίζει ο ψυχολόγος Roger Lécuyer. Δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι το τάμπλετ, όπως και η τηλεόραση, « ‘βομβαρδίζει’ το παιδί και το συνηθίζει σε πολύ έντονα ερεθίσματα», προσθέτει ο B. Harlé. Συμπέρασμα: αυτά τα μηχανήματα δε δίνουν τη δυνατότητα στα παιδιά να ενισχύσουν τις διανοητικές τους ικανότητες, ούτε και να γίνουν μικροί Αϊνστάιν. Είναι τουλάχιστον ακίνδυνα για την ανάπτυξή τους;
Μία χρήση που δεν είναι ακίνδυνη
Οι δημόσιες αρχές τακτικά κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου σχετικά με την κακή επίδραση της τηλεόρασης, που έχει εν πολλοίς επιβεβαιωθεί από τις έρευνες. Δεν υπάρχει πλέον καμιά αμφιβολία: «Η τηλεόραση μπορεί να προκαλέσει στα μωρά αναπτυξιακές διαταραχές, όπως π.χ. παθητικότητα, καθυστέρηση στη γλωσσική ανάπτυξη, προβλήματα στη συγκέντρωση και εξάρτηση από τις οθόνες», αναφέρει συνοπτικά το γαλλικό Ανώτατο Συμβούλιο Οπτικοακουστικών Μέσων. Όσο για τα περίφημα τάμπλετς με οθόνη αφής, δεν έχουν τύχει ακόμα ενδελεχούς μελέτης από τους επιστήμονες. Είναι άρα ένα πεδίο προς το οποίο πρέπει να στραφούμε, ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα τις επιπτώσεις τους. Η ψυχολόγος Sabine Duflo επισημαίνει διαρκώς τις βλαβερές συνέπειες αυτών των μηχανημάτων στη συμπεριφορά και την γνωστική ανάπτυξη των μικρών ασθενών της. Με δεδομένο ότι ο προσεκτικός γονιός ή ενήλικας παραμένουν τα καλύτερα ερεθίσματα για την ευφυΐα του μωρού. Στα παιδιά που έχουν δυσκολίες στη συγκέντρωση, που υποφέρουν από διαταραχές της συμπεριφοράς και ψυχική διέγερση, που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στον ύπνο, καθυστέρηση στην ανάπτυξη του λόγου, η οθόνη συχνά τους προκαλεί υπερδιέγερση. «Όταν οι γονείς ακολουθούν τις υποδείξεις μου και περιορίζουν τον χρόνο που περνάει το παιδί τους μπροστά στην οθόνη, γρήγορα παρατηρούμε τα ευεργετικά αποτελέσματα, κυρίως στα μικρότερα παιδιά!», μας λέει η κλινική ψυχολόγος. Και δεν πρόκειται για μεμονωμένη περίπτωση, αφού η ίδια διαπίστωση γίνεται από πολλούς ειδικούς, που είναι εξοικειωμένοι με αυτού του είδους τις προβληματικές. Τώρα καταλαβαίνουμε καλύτερα γιατί ο S. Jobs και οι συνεργάτες του -εξπέρ της ψηφιακής τεχνολογίας- επέλεξαν κατόπιν σκέψεως να μην κάνουν δώρο τα Χριστούγεννα στα παιδιά τους high–tech τάμπλετς…
Héloïse Junier (Ψυχολόγος)
___________________________________________________________
1 Ένας εκ των δύο συνιδρυτών, πρώην πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Apple και πρώην πρόεδρος της Pixar [Σ.τ.Μ.]
2 Ο όρος αναφέρεται στο νότιο τμήμα της περιοχής του κόλπου του Σαν Φρανσίσκο, όπου είναι εγκατεστημένες πολλές από τις μεγαλύτερες παγκοσμίως εταιρείες υψηλής τεχνολογίας, καθώς επίσης και χιλιάδες startup επιχειρήσεις. Ο όρος χρησιμοποιείται γενικότερα ως μετωνυμία του αμερικανικού οικονομικού τομέα που αφορά την υψηλή τεχνολογία. [Πηγή: en.wikipedia.org] [Σ.τ.Μ.]
3 Ελβετός φιλόσοφος, φυσικός επιστήμονας και ψυχολόγος [Σ.τ.Μ.]
___________________________________________________________
Πηγή: Περιοδικό Les Grands Dossiers des Sciences Humaines (τεύχος 39)
Μετάφραση – Επιμέλεια: Κυριακή Κάσση (Εκπαιδευτικός – Μεταφράστρια)
