Έλξη, σεξ, πάθος, συναισθηματικό δέσιμο…
Οι ερωτικές απολαύσεις διεγείρονται από τις ορμόνες μας.
Γι’ αυτό ζητάμε κι άλλες ξανά και ξανά;
Όταν είσαι ειδικός στις εξαρτήσεις, όπως ο Michel Reynaud1, μοιραία το ενδιαφέρον σου στρέφεται στους μηχανισμούς της απόλαυσης. Ο ψυχίατρος αυτός συγκρίνει την επίδραση του έρωτα με εκείνη ενός διεγερτικού, με τη μαγική του δύναμη να μας κάνει ευτυχισμένους και, κάποιες φορές, την τοξική του πλευρά που μας οδηγεί στην απόλυτη εξάρτηση…
Σε τι μπορεί να συγκριθεί ο έρωτας με ένα ναρκωτικό;
Όταν είσαστε ερωτευμένοι, τα βλέπετε όλα ρόδινα, ζείτε την απόλυτη ευτυχία, η φαντασία σας και η δημιουργικότητά σας αυξάνονται. Αυτή η ενέργεια είναι στραμμένη προς τον άλλο… Όταν αυτός λείπει, όταν το κινητό του είναι κλειστό, το στομάχι σας δένεται κόμπο, η έλλειψή του είναι αφόρητη, και αν ποτέ φύγει οριστικά, όλα μαυρίζουν, χάνουν το ενδιαφέρον τους και είστε έτοιμοι να θυσιάσετε τα πάντα για να τον ξαναβρείτε. Αυτή η περιγραφή είναι συναφής αυτού που βιώνει ένας τοξικοεξαρτημένος.
Έχουμε κατασκευαστεί για τον έρωτα: η ανάγκη του άλλου και το «δέσιμο» μαζί του αποτελούν τις κυριότερες ανταμοιβές μας. Αυτό είναι κάτι που ξεκινάει ήδη από τη γέννηση με τη σχέση μεταξύ μητέρας-παιδιού, και στην ενήλικη ζωή με το ερωτικό πάθος μέσα στο οποίο γίνεστε με τον άλλο μια συγχωνευτική δυάδα. Η δύναμη αυτού του μηχανισμού αναζήτησης της απόλαυσης είναι απόλυτη, όσο είναι και η ανάγκη μας για φαγητό ή ποτό.
Αλλά, στις περισσότερες περιπτώσεις, ο έρωτας είναι ένα μαλακό ναρκωτικό, γιατί αποτελεί έναν φυσικό μηχανισμό (αντίθετα με τη λήψη ουσιών που χαρακτηρίζουμε ως ναρκωτικά): απόλαυση, έξαψη, θλίψη δεν είναι -σε γενικές γραμμές- καταστρεπτικά φαινόμενα, αλλά μάλλον επωφελή, ακόμα κι αν μερικές φορές προκαλούν πόνο. Σύμφωνα με τις στατιστικές, ζούμε τρεις με πέντε παθιασμένους έρωτες κατά μέσο όρο στη ζωή μας (κάποιοι λιγότερους, κάποιοι πολύ περισσότερους!), αλλά γενικά ο έρωτας και το τέλος του αποτελούν μέρος των εμπειριών της ζωής, χωρίς ωστόσο να βάζουμε τους εαυτούς μας σε κίνδυνο.
Ο έρωτας είναι για κάποιους η απόλαυση της αποπλάνησης και γι’ άλλους το πάθος ή το σεξ… Όλα αυτά τα είδη απόλαυσης είναι ταυτόσημα και εξίσου εξαρτησιογόνα;
Η εξέλιξη του είδους έχει προικίσει τον εγκέφαλό μας με υποδοχείς της απόλαυσης. Υπάρχει ένας μηχανισμός που τίθεται σε λειτουργία και που έχει ως κοινό για όλους τελικό σκοπό την απόλαυση. Είτε ακούμε μουσική, είτε τρώμε σοκολάτα, είτε σφίγγουμε στην αγκαλιά μας το μωρό μας, είτε φτάνουμε σε οργασμό, είτε αθλούμαστε, είτε αφιερωνόμαστε στην έρευνα…, αυτές οι δραστηριότητες οδηγούν σε απολαύσεις που απομνημονεύουμε, ώστε να τις ξαναβρούμε και που μας βάζουν σε μια κατάσταση ευδαιμονίας.
Ο έρωτας, ιδιαίτερα, περνάει από πολλά στάδια που όλα προσφέρουν απόλαυση: η έλξη, το σεξ, το πάθος, το συναισθηματικό δέσιμο, καθένα με τον τρόπο του, περισσότερο ή λιγότερο σημαντικό ανάλογα το άτομο. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η πρωταρχική απόλαυση θα είναι το σεξ· σε άλλες, το ερωτικό πάθος· σε άλλες πάλι, το συναισθηματικό δέσιμο.
Αυτές οι απολαύσεις διεγείρονται από ορμόνες των οποίων η έκκριση έχει λίγο-πολύ προκληθεί. Όλα εξαρτώνται από την αξία που δίνει κάποιος σε αυτά τα διαφορετικά είδη απολαύσεων. Αυτή η αξία συνδέεται με τη βιολογία και την προσωπική ιστορία του καθενός. Η σημασία που θα δώσουμε στο στάδιο της έλξης, στην επιθυμία, στη σεξουαλική πράξη, στο ερωτικό πάθος διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο. Κάποιοι έχουν πολλούς υποδοχείς ντοπαμίνης2 και γι’ αυτό θα δώσουν προτεραιότητα στην αναζήτηση αισθησιακών συγκινήσεων, ενώ άλλοι έχουν πολλούς υποδοχείς οξυτοκίνης3 και αναζητούν περισσότερο το συναισθηματικό δέσιμο με κάποιον.
Λέτε, στην ουσία, ότι ο έρωτας “κολυμπά” μέσα στις σεξουαλικές ορμόνες. Θα μπορούσατε να μας δώσετε σχηματικά τη λειτουργία αυτού του «μηχανισμού των υγρών στοιχείων» που αναφέρετε;
Αυτό είναι κάτι που έχει μελετηθεί σε βάθος στις διαφορετικές φάσεις της σεξουαλικής πράξης. Κατά τη φάση της επιθυμίας, το ποσοστό ντοπαμίνης ανεβαίνει συνεχώς, ακόμα περισσότερο δε αφού της επιθυμίας προηγείται η έλλειψη και η αναμονή. Οι πρώτες αισθήσεις απόλαυσης μέσω ενός αγγίγματος ή ενός φιλιού, π.χ., προκαλούν την έκκριση λουλιμπερίνης4, της κατ’ εξοχήν ορμόνης της σεξουαλικής απόλαυσης. Η λουλιμπερίνη πολλαπλασιάζει την επίδραση της ντοπαμίνης, πράγμα το οποίο εξηγεί ότι όσο περισσότερο επιθυμούμε, τόσο περισσότερο απολαμβάνουμε! Παράλληλα, το ποσοστό τεστοστερόνης5 -η έκκριση της οποίας είναι συνεχής στον οργανισμό (και στους άνδρες και στις γυναίκες)- αυξάνεται με τη σεξουαλική πράξη. Στη συνέχεια, με τον οργασμό, κάνει την εμφάνισή της μια εισροή ενδορφινών6 που μας γεμίζουν με μία αίσθηση «πουπουλένιας ευτυχίας», χαλάρωσης και ευδαιμονίας που εκμηδενίζει το στρες και τον πόνο.
Όμως ο οργασμός βοηθάει επίσης και στην αγάπη! Αφού η σεξουαλική πράξη προκαλεί την παραγωγή οξυτοκίνης, η οποία είναι, μεταξύ άλλων, η ορμόνη του συναισθηματικού δεσίματος. Η επιθυμία να ξαναβρεθούμε με τον σύντροφό μας -όπως ακριβώς συμβαίνει με τη μητέρα και το παιδί- οφείλεται στην επίδραση της οξυτοκίνης. Γι’ αυτόν τον λόγο ο οργασμός είναι ένας καθοριστικός παράγοντας εθισμού, μέσω της έκκρισης υγρών που προκαλεί.
Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε ότι ο έρωτας είναι ένα φαινόμενο εξ ολοκλήρου βιολογικό;
Τα κυκλώματα της απόλαυσης εκφράζονται σε συνάρτηση με ό,τι έχουμε βιώσει. Η συμπεριφορά μας είναι αποτέλεσμα αλληλεπιδράσεων ανάμεσα στις γενετικές μας ικανότητες και το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζούμε, τους τρόπους συναισθηματικού δεσίματος που έχουμε βιώσει (μια μητέρα λιγότερο ή περισσότερο προστατευτική, π.χ.), τα ψυχικά τραύματα που έχουμε υποστεί… Το συναισθηματικό δέσιμο και οι πρόωροι δεσμοί διαμορφώνουν τα κυκλώματά μας με καθοριστικό τρόπο. Αλλά ο δεσμός με τον άλλο διαμορφώνεται κάθε φορά επίσης ανάλογα με την προσωπικότητα εκείνου που έχουμε απέναντί μας. Τέλος, στην πολιτισμική πίεση οφείλεται η έκφραση λίγο-πολύ ορισμένων συμπεριφορών, όπως η αποπλάνηση, η σεξουαλική ελευθερία ή το συναισθηματικό δέσιμο (η πίστη, η αφοσίωση), που ενθαρρύνονται με διαφορετικό τρόπο ανάλογα το πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσονται. Όταν ένα πολιτισμικό πλαίσιο ευνοεί έναν συγκεκριμένο τύπο συμπεριφοράς , τότε αντλούμε μεγαλύτερη ευχαρίστηση υιοθετώντας αυτή τη συμπεριφορά.
Σε ποιες περιπτώσεις ο έρωτας μπορεί να γίνει «σκληρό ναρκωτικό»;
Ο έρωτας γίνεται «σκληρό ναρκωτικό» όταν ο πόνος είναι περισσότερος από την ευτυχία και -όπως συμβαίνει με όλες τις εξαρτήσεις- όταν θέλουμε να σταματήσει χωρίς να το καταφέρνουμε. Παρά τη φθορά, επιστρέφουμε στον σύντροφό μας, όποιο κι αν είναι το τίμημα, σαν ένα είδος ψυχαναγκαστικής ανάγκης. Γινόμαστε εξαρτημένοι όταν δεν μπορούμε να δώσουμε τέλος σε μια «τοξική» και καταστροφική σχέση, αρνούμενοι π.χ. τη βίαιη συμπεριφορά του άλλου («με δέρνει αλλά ξέρω ότι με αγαπάει»…) ή τα ελαττώματά του («είναι ψεύτης, με απατά, αλλά με αγαπάει»…).
Όπως συμβαίνει με όλες τις εξαρτήσεις, κάποιοι είναι πιο ευάλωτοι από άλλους. Είτε πρόκειται για αλκοόλ, είτε για καπνό, είτε για κάνναβη, ο εθισμός είναι ένας τρόπος να μην αντιμετωπίζουμε τα πολύ επώδυνα συναισθήματά μας. Η εξάρτηση -συμπεριλαμβανομένου και του έρωτα- είναι ένας τρόπος να διαχειριστούμε τα συναισθήματά μας. Από τη στιγμή που εδραιώνεται [η εξάρτηση αυτή], συνεχίζουμε χωρίς να το θέλουμε, αφού δεν μπορούμε να φανταστούμε πια τη ζωή μας χωρίς τη «δόση» μας, που –σε αυτή την περίπτωση- αποτελεί ο άλλος για μας.
Υπάρχουν, βεβαίως, διαφορετικοί τύποι εθισμού στον έρωτα: οι σεξουαλικά εθισμένοι, οι εθισμένοι στο πάθος, οι εθισμένοι στην αποπλάνηση ή οι συναισθηματικά εξαρτημένοι… Όταν ένα από αυτά τα στάδια γίνεται εθισμός, τυχαίνει να συνοδεύεται από πόνο, κάτι που δεν προδιαγραφόταν στην αρχή της ερωτικής σχέσης!
Η συνέντευξη δόθηκε στη δημοσιογράφο Martine Fournier
_____________________________________________________________________
1Ψυχίατρος και επικεφαλής του Τμήματος Ψυχιατρικής και Εξαρτησιολογίας του Παν/κού Νοσοκομείου Paul–Brousse του Παρισιού
2οργανική ουσία που δρα ως νευροδιαβιβαστής. Βασική δομή της είναι η σεροτονίνη, ουσία που επηρεάζει την ψυχική διάθεση [Σ.τ.Μ.]
3γνωστή και ως ορμόνη του έρωτα. Απελευθερώνεται κατά τη διάρκεια του τοκετού και κατά τον οργασμό και συμβάλλει στην ανάπτυξη δεσμών αγάπης και προσκόλλησης. [Σ.τ.Μ.]
4ορμόνη που ενεργοποιείται κατά την εφηβεία και η έκκριση της οποίας εξαρτάται από κοινωνικούς παράγοντες [Σ.τ.Μ.]
5ορμόνη υπεύθυνη για την ενίσχυση της λίμπιντο [Σ.τ.Μ.]
6ορμόνες που χαρακτηρίζονται ως ορμόνες anti–stress, της ευεξίας και της ευτυχίας [Σ.τ.Μ.]
___________________________________________________________________
Πηγή: Περιοδικό Sciences Humaines [Les Grands Dossiers des Sciences Humaines] No 32 (septembre – octobre – novembre 2013)
Επιμέλεια – Μετάφραση: Κυριακή Κάσση (Εκπαιδευτικός – Μεταφράστρια)
